2025/05/20 අද ලියන්නේ දෙවන වෙබ් වැකියයි. අද අපි බලමු විසකුරු මිනිස්සු හදුනා ගන්නේ කෙසේද කියලා (ජනක තරංග හේවාසූර විසිනි)
(සැලකිය යුතුයි : මෙම ලිපිය කතෘගේ නම සහ වෙබ් අඩවිය සටහන් නොකොට කිසිදු සමාජ මාධ්‍යක පල කිරීම සපුරා තහනම්)
මිනිස් ජීවිතය කියන්නේ බැඳීම් ගොන්නක්. පවුලේ අය, මිතුරන්, හිතවතුන්, සගයන් - මේ හැමෝම අපේ ජීවිතයේ කොටස්. මේ බැඳීම් ශක්තිමත් වන තරමට අපේ ජීවිතය සුන්දර, අර්ථවත් වෙනවා. නමුත් අවාසනාවකට, මේ හැම බැඳීමක්ම අපට යහපතක් ගෙන එන්නේ නැහැ. අප සමඟ ගැවෙසෙන සමහර අය අපගේ මානසික, ශාරීරික හා සමාජීය යහපැවැත්මට හානි කරනවා. ඔවුන්ව තමයි අපි බොහෝ විට "විසකුරු මිනිස්සු" කියලා හඳුන්වන්නේ. මේ ලිපියෙන් අපි බලමු මේ විසකුරු මිනිස්සු කවුද, ඔවුන්ව හඳුනා ගන්නේ කොහොමද, සහ වඩාත් වැදගත් ලෙස, ඔවුන්ගේ ඍණාත්මක බලපෑමෙන් අපව ආරක්ෂා කර ගන්නේ කොහොමද කියලා.
කවුද මේ 'විසකුරු මිනිස්සු'?
"විසකුරු මිනිසෙක්" කියන්නේ නිශ්චිත රෝග විනිශ්චයක් හෝ මනෝ විද්‍යාත්මක තත්වයක් නෙවෙයි. එය යම් පුද්ගලයෙකුගේ හැසිරීම් රටාවක් විස්තර කිරීමට භාවිතා කරන වචනයක්. මේ අයගේ ක්‍රියාවන් සහ වචන නිරතුරුවම අන් අයට පීඩා ගෙන දෙන, ඔවුන්ගේ ශක්තිය උරා බොන, මානසික සහ චිත්තවේගීය හානි සිදු කරන ඒවා වෙනවා. ඔවුන් සවිඥානකවම එසේ කරනවාද නැද්ද යන්න වෙනම කාරණයක් වුවත්, ඔවුන්ගේ බලපෑම නම් විනාශකාරීයි.
මෙවැනි පුද්ගලයන් සමඟ ගැවසීමෙන් අපට නිතරම වෙහෙසක්, කෝපයක්, දුකක් හෝ මානසික පීඩනයක් දැනෙන්න පුළුවන්. අපේ ආත්ම විශ්වාසය පළුදු වෙන්න පුළුවන්. අපේ අරමුණු සහ සිහින ගැන අපටම සැකයක් ඇති වෙන්න පුළුවන්. ඔවුන් අපව හැසිරවීමට, අපව පහත් කිරීමට, අපගේ සීමා මායිම් උල්ලංඝනය කිරීමට උත්සාහ කරනවා.
විසකුරු මිනිසුන්ගේ පොදු ලක්ෂණ: ඔවුන්ව හඳුනා ගන්නේ කෙසේද?
විසකුරු පුද්ගලයන් විවිධ ස්වරූප ගන්න පුළුවන්. ඔවුන්ගේ හැසිරීම් රටා වෙනස් වුවත්, පොදුවේ දක්නට ලැබෙන ලක්ෂණ කිහිපයක් තිබෙනවා. මේ ලක්ෂණ ගැන අවධානය යොමු කිරීමෙන් අපට ඔවුන්ව හඳුනා ගැනීමට පහසු වෙනවා:
නිරන්තර විවේචනය සහ අවතක්සේරු කිරීම: ඔවුන් ඔබ කරන ඕනෑම දෙයක් විවේචනය කරන්න පුළුවන්. ඔබේ පෙනුම, ඇඳුම්, අදහස්, වැඩකටයුතු - මේ සියල්ල ඔවුන්ගේ විවේචනවලට ලක් වෙනවා. ඔවුන් ඔබව නිරතුරුවම පහත හෙළීමට උත්සාහ කරනවා. "ඕක කරන්න බැහැ", "ඔයාට මේක තේරෙන්නේ නැහැ", "මේක අසාර්ථකයි" වැනි දේවල් නිතරම ඔබට අසන්න ලැබෙනවා නම් කල්පනා කරන්න.
වින්දිත භූමිකාවේ රඟපෑම (Playing the Victim): කිසිවක් ඔවුන්ගේ වරදක් නොවේ. සිදුවන ඕනෑම ගැටලුවකට හෝ අවාසනාවකට වගකිව යුත්තේ අන් අයයි, නැතහොත් ඉරණමයි. ඔවුන් හැමවිටම තමන්ව අසරණ වින්දිතයෙකු ලෙස පෙන්වීමට උත්සාහ කරනවා. මෙය අනුකම්පාව දිනා ගැනීමට හෝ වගකීමෙන් මිදීමට ඔවුන් භාවිතා කරන උපක්‍රමයක් වෙන්න පුළුවන්.
හසුරවන්නන් (Manipulators): තමන්ට අවශ්‍ය දේ ලබා ගැනීම සඳහා ඔවුන් අන් අයව හසුරවනවා. මෙය තර්ජනය කිරීමෙන්, චිත්තවේගීය වශයෙන් බ්ලැක්මේල් කිරීමෙන් (emotional blackmail), බොරු කීමෙන් හෝ වරදකාරී හැඟීමක් ඇති කිරීමෙන් සිදුවිය හැකියි. ඔවුන් ඔබට යම් දෙයක් කරවා ගැනීමට ඔබේ හැඟීම් සමඟ සෙල්ලම් කරනවා.
සීමා මායිම් නොතැකීම (Lack of Respect for Boundaries): ඔබ "එපා" කී විට ඔවුන් එය ගණන් ගන්නේ නැහැ. ඔබේ පුද්ගලික අවකාශය, කාලය හෝ හැඟීම් ඔවුන්ට වැදගත් නැහැ. ඔවුන් අවශ්‍ය ඕනෑම විටක ඔබට කතා කරන්න, ඔබව හමු වෙන්න, ඔබේ පෞද්ගලික දේවල් ගැන විමසන්න පුළුවන්. ඔබ සීමා පැනවීමට උත්සාහ කළහොත් ඔවුන් කෝප වීමට හෝ ඔබට වරද පටවන්නට පුළුවන්.
නිරන්තර ඍණාත්මක බව සහ පැමිණිලි: ඔවුන්ගේ කතාබහෙන් වැඩි කොටසක් සමන්විත වන්නේ පැමිණිලි, අසතුටුදායක බව, නරක ආරංචි සහ ලෝකයේ ඇති නරක දේවල් ගැනය. ඔවුන් සමඟ කතා කරන විට ඔබට ශක්තියක් දැනෙනවා වෙනුවට වෙහෙසක් සහ අඳුරු ස්වභාවයක් දැනෙනවා.
ඕපාදූප සහ කේළම්: ඔවුන් අන් අය ගැන ඕපාදූප පැවසීමට ප්‍රිය කරනවා. සමහර විට ඔබට ඔවුන් වෙනත් අය ගැන නරක දේවල් පවසනවා අසන්න ලැබෙනවා. මෙහි අනෙක් පැත්ත වන්නේ ඔවුන් ඔබ ගැනත් අන් අය සමඟ එසේ කටයුතු කිරීමට ඉඩ ඇති බවයි.
වගකීම භාර නොගැනීම: තමන්ගේ වැරදි පිළිගන්නවා වෙනුවට, ඔවුන් ඒවාට අන් අයට හෝ බාහිර සාධකවලට දොස් පවරනවා. ඔවුන් කිසි විටෙකත් තමන්ගේ ක්‍රියාවන්ගේ ප්‍රතිවිපාකවල වගකීමෙන් බේරෙන්න උත්සාහ කරනවා.
සහකම්පනයක් නොමැති වීම (Lack of Empathy): අන් අයගේ හැඟීම් තේරුම් ගැනීමට හෝ ඒවාට සංවේදී වීමට ඔවුන්ට අපහසුයි. ඔබේ දුක, සතුට හෝ වෙනත් හැඟීම් ඔවුන්ට වැදගත් නැහැ. ඔවුන් සලකා බලන්නේ තමන්ගේ අවශ්‍යතා සහ හැඟීම් පමණයි.
ඔවුන්ව අපෙන් ඈත් කරගන්නේ කෙසේද? අපව ආරක්ෂා කර ගන්නේ කෙසේද?
විසකුරු පුද්ගලයන් හඳුනා ගැනීම පළමු පියවරයි. ඊළඟට වඩාත්ම වැදගත් වන්නේ ඔවුන්ගේ බලපෑමෙන් අපව ආරක්ෂා කර ගැනීමයි. මෙය පහසු නැහැ, විශේෂයෙන්ම එම පුද්ගලයා පවුලේ සාමාජිකයෙක්, සමීප මිතුරෙක් හෝ සහකරුවෙක්/සහකාරියක් නම්. නමුත් ඔබේ මානසික හා ශාරීරික සෞඛ්‍යයට මෙය අත්‍යවශ්‍යයි.
තත්ත්වය හඳුනාගෙන පිළිගන්න: මෙය සමහරවිට අමාරුම දේ විය හැකියි. ඒ පුද්ගලයා "විසකුරු" බවත්, ඔවුන් සමඟ ඔබේ සම්බන්ධතාවය ඔබට හානිකර බවත් මුලින්ම අවංකවම පිළිගන්න. ඔවුන් වෙනස් වේවි යැයි බොරු බලාපොරොත්තු තබා ගැනීමෙන් වළකින්න. ඔවුන්ගේ හැසිරීම ඔබේ වරදක් නොවන බව තේරුම් ගන්න.
සීමා මායිම් පනවන්න (Set Boundaries): මෙය අත්‍යවශ්‍යයි. ඔබ ඉවසිය නොහැකි දේ සහ ඉවසිය හැකි දේ පැහැදිලිව තීරණය කරන්න.
ඔබට දැනෙන දේ සහ ඔබට අවශ්‍ය දේ පැහැදිලිව සහ ස්ථිරව පවසන්න. (උදා: "මට දැන් ඔයාගේ මේ ප්‍රශ්නය ගැන කතා කරන්න බැහැ", "මට ඔයා හැමදාම මේ වෙලාවේ කතා කරනවට කැමති නැහැ")
"එපා" කියන්න පුරුදු වන්න. ඔබට අපහසු දේවල් කිරීමට හෝ ඔබ අකමැති තැන්වලට යාමට ඔවුන් ඔබට බල කළත්, ඔබේ තීරණයේ ස්ථීර වන්න.
ඔවුන් ඔබේ සීමා මායිම් උල්ලංඝනය කළහොත් කුමක් සිදුවේද යන්න ඔවුන්ට දන්වන්න. (උදා: "ඔයා නැවතත් මගේ පෞද්ගලික දේවල් විවේචනය කළොත්, මම මේ කතාබහ නවත්වනවා")
සම්බන්ධතා සීමා කරන්න (Limit Interaction): ඔබට සම්බන්ධතාවය මුළුමනින්ම නතර කළ නොහැකි නම් (උදා: රැකියාවේදී, පවුල තුළ), ඔවුන් සමඟ ගත කරන කාලය සීමා කරන්න.
ඔවුන් සමඟ කතා කරන වාර ගණන සහ එක් වරකට කතා කරන කාලය අඩු කරන්න.
ඔවුන් සමඟ තනිව සිටීමෙන් වළකින්න. පොදු ස්ථානවල, වෙනත් අය ඉදිරියේදී ඔවුන්ව හමු වීමට උත්සාහ කරන්න.
ඔබේ චිත්තවේගීය ශක්තියට හානි කරන සංවාදවලින් වළකින්න. සංවාදය එවැනි දිශාවකට ගමන් කරන්නේ නම් එයින් මිදෙන්න. (උදා: "මට මේ ගැන තවත් කතා කරන්න බැහැ", " මට දැන් යන්න වෙනවා")
ඔවුන්ව වෙනස් කිරීමට උත්සාහ නොකරන්න: ඔබට වෙනස් කළ හැක්කේ ඔබව පමණයි. විසකුරු පුද්ගලයන්ගේ හැසිරීම් බොහෝ විට ඔවුන්ගේ ගැඹුරු පෞද්ගලික ගැටලු නිසා ඇති වන්නක් විය හැකියි. ඔබට ඔවුන්ව "හදන්න" හෝ "වෙනස් කරන්න" බැහැ. ඔබේ ශක්තිය වැය කළ යුත්තේ ඔබව ආරක්ෂා කර ගැනීමටයි.
ඔබේ අවශ්‍යතා ගැන සිතන්න: ඔබේ සතුට, මානසික සාමය සහ යහපැවැත්මට මුල් තැන දෙන්න. විසකුරු පුද්ගලයෙකු සමඟ සම්බන්ධයක් පවත්වාගෙන යෑමෙන් ඔබට අහිමි වන්නේ කුමක්දැයි සිතා බලන්න. ඔබව ආරක්ෂා කර ගැනීම ආත්මාර්ථකාමී ක්‍රියාවක් නොවෙයි. එය නිරෝගී ජීවිතයකට අත්‍යවශ්‍යයි.
උදව් ඉල්ලන්න: විශ්වාසවන්ත මිතුරන්, පවුලේ සාමාජිකයන් හෝ වෘත්තීය උපදේශකවරයෙකු සමඟ කතා කරන්න. ඔබේ බර බෙදා හදා ගැනීමෙන් සහ අන් අයගේ උපදෙස් ලබා ගැනීමෙන් ඔබට ශක්තියක් ලැබෙනවා. පිටතින් බලන කෙනෙකුට තත්ත්වය වඩාත් පැහැදිලිව දැකිය හැකියි.
අවශ්‍ය නම් සම්බන්ධතා මුළුමනින්ම නවත්වන්න: සමහර අවස්ථාවලදී, ඔබට කළ හැකි හොඳම දේ වන්නේ එම පුද්ගලයා සමඟ ඇති සම්බන්ධතාවය මුළුමනින්ම නතර කිරීමයි. මෙය ඉතා වේදනාකාරී තීරණයක් විය හැකි වුවත්, ඔබේ මානසික සෞඛ්‍යය බරපතල ලෙස පීඩාවට පත් වී ඇත්නම්, මෙය අත්‍යවශ්‍ය පියවරක් විය හැකියි. "No Contact" හෙවත් කිසිදු සම්බන්ධයක් නොපැවැත්වීම මේ යටතට ගැනේ.
අවසාන වශයෙන්:
අපේ ජීවිත තුළ විසකුරු පුද්ගලයන් සිටීම අවාසනාවන්තය. ඔවුන්ගේ හැසිරීම අපට දැඩි ලෙස බලපෑම් කළ හැකියි. නමුත් මේ තත්ත්වය හඳුනා ගැනීමෙන්, ශක්තිමත් සීමා මායිම් පැනවීමෙන් සහ අවශ්‍ය නම් ඔවුන්ගෙන් ක්‍රමානුකූලව ඈත් වීමෙන් අපට අපගේ ජීවිතය නැවත අපගේ පාලනයට ගත හැකියි. මෙය පහසු ගමනක් නොවූවත්, අපේ මානසික සාමය හා සතුට වෙනුවෙන් ගත යුතු අත්‍යවශ්‍ය පියවරක් බව මතක තබා ගන්න. ඔබ තනි වී නැහැ. මේ අත්දැකීම ලොව පුරා බොහෝ දෙනෙකුට පොදුයි. ඔබේ යහපැවැත්මට ප්‍රමුඛත්වය දෙන්න.
මම ජනක තරංග හේවාසූර